Door: Mathieu Clemens,  26-7-2015

Het toneel in de vroege jaren.

Ik kan me herinneren in de dertiger jaren, dat thuis veel werd geluisterd naar hoorspelen op de radio en vergeleek dat een beetje met het toneel. Je hoorde in een hoorspel de wind gieren of de regen tegen een raam of iemand over een grindpad lopen, zo ook bliksem en donder. Ik vroeg me altijd af hoe ze die geluiden maakten.
Wij hadden destijds en hebben nu nog altijd, een toneelvereniging in Voerendaal, genaamd St. Laurentius waarvan ik lange tijd lid ben geweest. Op het maken van die geluiden kom ik later in dit stuk terug, want ook wij hadden vaak storm en regen of donder nodig in een toneelstuk.

Oude foto uit het prille begin (1934) van de vereniging
v.l.n.r.: Sjang Senden, Lei Severens en Johan Gorisssen

In 1940 speelden wij met een groepje kinderen van de laatste klas van de lagere school een kerststuk waarin, ik zal het nooit vergeten, Pierre Douven van hoeve De Peerboom de rol van Sint Jozef speelde en waarin ook ik een kleine rol had.
De regiseur van het grote toneel zat met de uitvoering ook in de zaal van het patronaat. Hij zat dicht bij de kachel die gestookt werd met hout en kolen en roodgloeiend zijn warmte afstond in de koude zaal, centrale verwarming had het patronaat niet.
Die regisseur was Wiel Habets, diegene die hem hebben gekend en meegemaakt als regiseur in het toneel, kunnen zich misschien nog herinneren dat je het gevoel had alsof hij dwars door je heen keek, als je met hem praatte.
Na afloop van het kerststuk benaderde hij enkelen van ons om toe te treden tot het grote, echte toneel en zo werd ik in 1941-'42 lid van de toneelvereniging St. Laurentius. Helaas maar waar, in datzelfde jaar kregen de verenigingen bericht dat ze van de Duitse bezetter moesten toetreden tot de "Kulturkammer" (cultuurkamer) anders had men geen bestaansrecht meer. Er mochten alleen stukken gespeeld worden die door de Kulturkammer waren goedgekeurd. Vele verenigingen voelde daar niets voor en gingen ter ruste, men wilde niet afhankelijk zijn van de Duitse bezetter.
En zo kwam er ook een gedwongen rustpauze voor onze toneelvereniging die duurde tot de bevrijding in September 1944. De leden werden weer benaderd door het toenmalige bestuur en het toneel floreerde daarna als nooit te voren.

Hier beneden een aankondiging uit 1941 van het toneelstuk "De Hertog van Brabant".
(klik op het plaatje voor een leesbaar formaat)

Voor ons toen nog kleine dorp hadden wij een grote, veel spelende leden tellende toneelvereniging, ja zelfs zo groot dat we in 1945 met twee stukken te gelijk op de planken stonden. Ik herinner me die twee stukken nog heel goed, het waren "Het huis zonder zon" een drama in drie bedrijven en het prachtige Vlaamse stuk "Leontientje". Een stuk in twaalf taferelen, een zeer aangrijpend stuk wat we voor de vijfentwintigste keer mochten spelen in de stadschouwburg in Heerlen. Toen nog de oude schouwburg in de Klompstrtaat. De naoorlogse jaren waren gloriejaren voor het toneel en ik herinner me de vele stukken waar in ik een kleine of grote rol mocht vervullen, stukken zoals net vernoemd, maar ook "Mischco, mijn vrouw verlangt salaris", "Verzegelde lippen", "De gekke dokter", enz. Ook eenacters zoals "Cherwizka", een Russisch stuk waar we mee op wedstrijden gingen en vaak goed bedeeld naar huis kwamen.
Medespelers uit die tijd waren: Sjangh Senden, Sjeng Habets, Harrie Hermans, Wim Palmen, Johan Gorissen, Nellie Gorissen, Annie Goirissen, Bertha Nilwic, Sjaac van Dinther, Lenie Muis, Piet Somers, Bernhard Sijben, Fienie Reubsaet, Sjef en Tonnie v.d. Laar, Math en Tinie v.d. Laar, Therese Kreuger, Lei Pluiymen, Hub Leclair, Annie Senden, Finie Senden, Hub Lenssen en Elly Ladenstein.
We waagden ons zelfs aan openluchtspelen, gespeeld bij het kasteel Haeren......? Ik vertrok in die periode naar Indie, maar dan komt in de jaren vijftig het televisietijdperk en het toneel zakt zo goed als helemaal weg. In die periode mocht ik het secretariaat beheren van de vereniging en met een brief naar het Anjerfonds konden we weer na een gift een poosje het hoofd boven water houden.
In die periode probeerde ik een jeugdafdeling op te zetten en dat lukte, we speelden voor een volle zaal met kinderen het stuk "Sonja de cirkusprinces". Het was een heel groot succes met een mooie recentie in de krant. Jammer dat ook hiermee een einde kwam aan het enthousiasme.
Zoals tijden vaak veranderen is voor het toneel het licht ook weer gaan schijnen en bloeit de oude vereniging weer als van ouds, al is het niet meer vergelijkbaar met de tijd als hier voor omschreven.
Er zijn natuurlijk ook veel anekdotes te vertellen uit die tijd. Zo herinner ik me dat we met "Leontientje" in het patronaat in Simpelveld speelden en dat je eenmaal achter de buhne niet meer de zaal in mocht en dus ook niet naar de WC kon. Achter de coulissen stond een teil met water waarin, door de lange duur van het stuk, enkelen van ons geplast hadden. Na afloop van het stuk werden we bedankt en kregen we verteld dat men ons een teil met schoon water had verzorgd om ons de smink af te wassen... De hilariteit, vooral onder de dames was groot !!
In het stuk "Mischco" gespeeld hier in het voormalig patronaat, vertolkte ik de hoofdrol. In een van de spannenste momenten van het stuk, het was doodstil in de zaal, sprong plots een vrouw op en schreeuwde; "Doe mos va mich zin, ich makde dich kapot!" (Jij moest van mij zijn, ik maakte je kapot!). En zo zijn er vele herinneringen aan heel gezellige repetities, prachtige uitvoeringen in eigen dorp of elders, aan de mooie uitstapjes met ons allen als dank voor de vele uren gewijd aan een prachtige hobby, het toneel.
Als regiseurs heb ik meegemaakt: Wiel Habets, Wim Palmen, Kees Heiboer en Giel Packbier.
De grimeurs waren de kappers Maassen en Hub Claessen en bij het stuk de gekke dokter hadden we de grimeur van het stadtheater van Aken een vriend van Hub Claessen.


Het toneelgezelschap op de binnenplaats van Hoeve Cortenbach


Nog even terugkomend op wind en onweer enz; voor het geluid van de wind hadden wij een windmachine, een houten rol die rondgedraaid kon worden met een slinger en waarop een linnen doek strak getrokken werd, hoe strakker hoe zwaarder de storm.

Een bak met steentjes waar in gelopen werd gaf het geluid alsof iemand over een pad naar de voordeur liep.
Donder is mooi te verwezenlijken met een vierkanten zinken plaat, door met de plaat te rammelen kreeg je het geluid van donder. De bliksem werd gemaakt door middel van een zaklamp. Je moest natuurlijk wel allemaal goed op elkaar ingespeeld zijn, spelers en toneelmeesters en daar waren de repetities voor... Nog vaak gaan mijn gedachten naar die tijd terug waarin ik dan kon genieten van even iemand anders te zijn.

Mathieu Clemens 20 Juli 2015.

Reageer