Door: Peter Heiligers,  datum: 1 mei 2014

Het kalkrijke land

Ten zuiden van Welten, aan de Daelsweg richting Ubachsberg ligt Hoeve de Dael, gelegen aan de Putberg die overgaat in de Keverberg. Aan de andere kant begint het plateau van de Kunderberg. Dit is een streek met een eeuwenoude geschiedenis. Het waren de Romeinen die hier al in het begin van onze jaartelling mergelblokken (Kunradersteen) uit de hellingen kapten om er hun huizen van te bouwen.
De mergel werd ook gebruikt om er kalk van te branden, om als metselspecie te dienen en om de bodem te bemesten voor de landbouw.

Eeuwen later, tijdens de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal. Door de dichte grenzen was er geen aanvoer van de goedkopere kalk vanuit Belgiè, waardoor de plaatselijke boeren wel genoodzaakt waren om de mergel in deze streek af te bouwen. Om kalk te maken moest de mergel gebrand worden, dus bouwde men hiervoor ovens die nu nog ten westen van Voerendaal te vinden zijn.

Een kalkoven werd uit baksteen en Kunradersteen gemetseld, was ongeveer 5 mtr. hoog en 5 mtr. in omvang. In deze ovens werd de mergel in lagen gestapeld met ertussen lagen brandstof (houtskool of kolengruis). De boven- en voorkant werden dichtgemetseld en het vuur werd aangestoken. Het duurde een week voordat het vuur uitgebrand was, de ovens werden geopend en de ongebluste kalk ( Carbite ) er uit gehaald. De carbite werd gebruikt als brandstof voor carbite-lampen thuis of op de fiets. Om uiteindelijk bouwkalk te krijgen moest de ongebluste kalk in grote waterbassins geblust worden.
Het was zwaar lichamelijk werk dat in die tijd werd verricht door dagloners en gedeserteerde Belgische soldaten, die in opvangkampen in de omgeving woonden. De bekende koopman en wever Arnold Schunck die in Heerlen een kledingzaak had, zag ook wel brood in de kalkindustrie en begon in de Kunderberg een groeve. In tegenstelling tot de andere delvers, liet hij de afgegraven mergel met paard en wagen afvoeren via het station in Voerendaal per trein naar Maastricht.

Kunradersteen is veel harder dan mergel en dus uitermate geschikt om mee te bouwen. Hoewel er ook wel met mergelblokken werd gebouwd. Het verschil is goed zichtbaar. Kunradersteen is ruw aan de buitenkant terwijl mergelblokken glad zijn. Een mooi voorbeeld van beide gebruikte steensoorten is de kerk van Klimmen. De toren bestaat uit mergel terwijl de rest van de kerk uit Kunradersteen of Craubekersteen bestaat.
Kunradersteen werd en wordt in dagbouw gedolven en met hamer en beitel enigzins in de vorm van een blok gehakt, terwijl mergelblokken werden gezaagd uit de dikke mergellaag die hier in het boven-krijt periode, zo'n 66 miljoen jaar geleden is ontstaan. Van Valkenburg tot en met Maastricht vinden we mergelgroeves waardoor kilometerslange gangen door de aardbodem ontstonden. Groeves voor Kunradersteen vinden we nog op de Kunderberg en langs de Bergseweg in Voerendaal. Dezelfde steensoort komt ook voor in Craubeek en in Bocholtz aan de Vlengendaal.
Het werk in een kalkgroeve was zwaar handwerk. De grote brokken Kunradersteen werden gebruikt als bouwstenen voor kastelen, kerken en boerderijen. Later ook voor de bouw van woningen.
Voorbeelden van gebouwen uit kunradersteen zijn overal in deze streek te vinden.
Ook de 11^e eeuwse toren en het 20^e eeuwse koor van de St. Laurentiuskerk in Voerendaal is gebouwd met kunradersteen. Het oude patronaat aan de spekhouwerstraat was ook opgetrokken uit kunradersteen. Deze stenen zijn na afbraak van het patronaat weer hergebruikt in de nieuwbouw van de Rabobank op nagenoeg dezelfde plek.
Kunradersteen en mergelblokken mochten lange tijd alleen nog worden gebruikt voor restauratie van oude gebouwen. Het winnen van Kunradersteen en mergel was geen gezonde bezigheid. Sinds 2012 wordt er weer Kunradersteen gewonnen in de Kunradersteengroeve, Bergseweg 30 te Voerendaal. Mergelwinning is er nog op beperkte schaal in Sibbe bij Valkenburg.


Een kalkrijke wandeling

Wanneer we tegenover Hoeve de Dael rechtsaf het pad nemen, vinden we nog een oven die is afgesloten en dient als vleermuisopvang. Aan het eind van het pad gaan we linksaf, hier komen we op het plateau van de Kunderberg waar we van een schitterend vergezicht kunnen genieten. Bij de kruising gaan we rechts.
Aan de rechterzijde strekt zich het natuurreservaat (de Kunderberg) uit, waar zeldzame planten en dieren te vinden zijn die alleen op kalkachtige grond voorkomen (orchidee, kalkmos, vuursalamander). Nu is bijna niets meer te zien van de voormalige mergelgroeve. In de 50 en 60er jaren van de vorige eeuw was hier de camping van de Familie Huijnen.
Aan het begin van de bebouwing zien we rechts op de heuvel een Kruis staan op een voet van mergelsteen, hier is in de 2e wereldoorlog een Belgisch soldaat geëxecuteerd door de Duitsers. We lopen nu verder tot achter de brug en gaan dan linksaf. Aan het eind van de weg het trottoir blijven volgen tot aan het Kunderkruis.
Het kruisbeeld hangt tegen een mooi gerestaureerde muur van Kunradersteen.

(Dit verhaal krijgt nog een vervolg. Peter Heiligers is bezig een wandelroute langs de kalkovens te maken, die u straks hier kunt downloaden)


Reageer