Het Freuleshoes
In 1789 werd aan de Dorpsstraat, het huidige Kerkplein, gestart met de bouw van een huis dat later bekend zal staan onder de namen Het Freuleshoes, het juffertjeshuis en de kazerne.
De huidige toestand verhult veel van de grandeur die dit huis in het begin van de 19e eeuw moet hebben gehad. Toch zien we aan de grootte van dit gebouw dat dit niet zomaar een woonhuis was. Hoewel groot genoeg voor een flink gezin of zelfs twee gezinnen was het bestemd voor een alleenstaande dame en haar personeel.
De dame in kwestie is Anna Maria barones van Elmpt, de laatste Voerendaalse nazaat van het adelijke geslacht Van Elmpt. Door haar ongehuwde status werd ze aangesproken met freule.
De eerste generatie Van Elmpt kwam in Voerendaal door het huwelijk in 1666 van Anna Maria van Dammerscheidt, van kasteel Dammerscheidt en jonker Willem van Elmpt, een oud adellijk geslacht afkomstig van het hertogdom Gelre. uit dit huwelijk werden 9 kinderen geboren, een jongen en acht meisjes, de tweede generatie.
De jongen, Caspar van Elmpt huwde op 15 augustus 1716 met Agnetha Sibylla van Sussekern. Uit dit huwelijk kwamen zeven kinderen waarvan één meisje, Anna Maria van Elmpt, de freule van dit verhaal, de derde generatie van Elmpt.
Haar vader overleed begin 1731 toen ze 13 jaar oud was. Haar moeder verloor ze toen ze bijna twintig was in 1737. Haar jongste broertje overleed waarschijnlijk vrij jong, omdat we in de archieven na zijn geboorte in 1730 niets meer over hem terug vinden. Anna Maria van Elmpt had als twintigjarige nu de zorg over vijf minderjarige broers en of dit nog niet alles was, bleken er ook nog behoorlijk wat openstaande schulden te zijn. Al in de eerste generatie Van Elmpt was duidelijk dat het er financieel niet best uitzag. In de derde generatie werd dit pijnlijk duidelijk. De freule bewoonde in die tijd het nu verdwenen kasteel Dammerscheidt. Ze deed haar uiterste best om haar jongere broers een goede start te geven in het leven. Drie broers maakte carrierre en hadden een vooraanstaande positie in buitenlandse krijgstdienst. Een andere broer blijkt een jongen te zijn met bijzondere zorg en de oudste broer Johan Willem verblijft lange tijd in het buitenland, maar keerde terug naar Voerendaal en ging weer op het kasteel wonen. Het was geen makkelijke man. Hij claimde als oudste zoon het eigendomsrecht van het landgoed en het kasteel. De freule die het kasteel als haar woonstee zag en ook al geld had gestoken in het onderhoud, was het niet eens met de claim van haar broer, maar moest accepteren dat hij met zijn echtgenote zijn intrek nam in het kasteel. Er werd niet niet veel meer aan het onderhoud gedaan en op den duur werd het kasteel onbewoonbaar. Enkele ruimten boden nog onderdak aan de bewoners waaronder zelfs de pachter omdat de pachthoeve al onbewoonbaar was. Alle andere ruimten waren tochtig en vochtig door kapotte ramen en lekkages van het dak. Na het overlijden van Johan Willem in 1752 zette zijn echtgenote de destructieve activiteiten van haar man voort, erger nog zij verkocht delen van het kasteel, stenen en hout als bouwmaterialen om aan geld te komen. In 1753 verklaren de freule en haar broer Karel Jozef van Elmpt alsmede enkele getuigen uit het dorp dat het huis volledig verwoest is en onbewoonbaar. Met behulp van haar broer Karel Jozef zette de freule haar schoonzus buiten de deur en kwam ze er ook niet meer in.
De freule verliet uiteindelijk het kasteel en woonde in op diverse adressen in en rond Voerendaal waaronder het Kunderhoes.
 In 1789 liet zij een huis bouwen ten oosten van de kerk. Omdat voor het perceel een drinkplaats was voor het vee, vroeg en kreeg zij toestemming om haar huis niet pal aan de straat te bouwen. Hierdoor ontstond er een voortuin die zij in eeuwigdurende pacht van de gemeente kon gebruiken. In 1791 betrok zij haar nieuwe woning.
Naar men zegt zouden er voor de bouw van deze woning materialen zijn gebruikt afkomstig van het oude kasteel Dammerscheidt. Er is sprake van de trap en enkele deuren, of dit werkelijk zo is valt niet te achterhalen. In 1809 overleed de freule in Voerendaal. Haar huis werd volgens haar testament vererft aan enkele neven en nichten van haar broers Karl Jozef van Elmpt en Johan Martin van Elmpt. De nog resterende goederen van het landgoed Dammerscheidt werden verkocht aan Johan Cornelis van Panhuys die deze goederen voegde bij het landgoed van zijn kasteel Haeren. Hierdoor kwam er een einde aan het geslacht Van Elmpt in Voerendaal.
[bron: Historische reeks Parkstad Limburg | 10, Dammerscheidt, over de neergang van een kasteel en de lotgevallen van zijn bewoners, door Frans Gerards]
Het huis zou in de negentiende eeuw dienst hebben gedaan als militaire verblijfplaats, vandaar misschien de benaming "kazerne", hoewel deze benaming ook wel wordt toegekend aan huizen waar veel mensen een tijdlijke huisvesting vinden, zoals we ook zien bij het nu afgebroken pand aan de Minghof vlak bij de plaats waar ooit het kasteel "Kunderhoes" stond. (foto rechts)
In het begin van de twintigste eeuw werd het freuleshoes bewoond door ene Boumans. Deze vond bij werkzaamheden in het huis het keurig geschilderde oude familiewapen van de familie Van Elmpt. In de dertiger jaren van de vorige eeuw werd het huis gekocht en bewoond door Peter Neukirchen die daar met zijn vrouw Frieda Verspaget en kinderen verbleef. In die tijd veranderde er veel aan het uiterlijk van het huis. Twee ramen rechts naast de voordeur waren al dichtgemaakt, (de contouren zijn nu nog zichtbaar in het pleisterwerk), De deur werd versmald tot een voor die tijd standaardbreedte en de beide ramen aan de linkerkant van de voordeur werden vervangen door een breed raam volgens de moderne normen van de zestiger jaren. Wat er aan de binnenkant allemaal is verbouwd weten we niet, maar in ieder geval werd het pand voorzien van een moderne keuken en badkamer. Frieda Neukirchen-Verspaget is de laatste bewoner van het huis en overleed in 2006, sindsdien staat het te koop.
Juli 2018 kwam het bericht dat het Freuleshoes is verkocht aan een particulier. De restauratie is in volle gang. Het oude pleisterwerk op de voorgevel is verwijderd. Hierdoor werd veel zichtbaar van het oorspronkelijke gebouw, waarbij vooral de veldbrand decoratie boven de ramen en de deur in het oog springt. Ook blijkt de poort links een boogconstructie te hebben.
Inmiddels zijn de twee ramen links naast de voordeur hersteld en is het dak aan de voor en achterkant gerenoveerd.
Reageer
|
