Drinkwatervoorziening in Voerendaal


Het vroege begin
In de Limburger Koerier van 27 juli 1912 staat een artikel over een oproep van de provincie Limburg voor participatie van Limburgse gemeenten in het waterleiding project.
Gemeenten kregen een brochure toegestuurd waarin de voordelen van een waterleidingnet werden uitgelegd. Alle gemeenten werden opgeroepen dit in een raadsvergadering te behandelen. Ondanks deze oproep bleven reacties uit, blijkbaar vonden ze dit onderwerp niet zo belangrijk of waren ze bang voor de kosten die dit met zich mee zou brengen. Herhaaldelijk werden gemeenten door de provinvcie herinnerd aan de eerdere oproep. Uiteindelijk waren er slecht drie gemeenten die niet meededen of niet reageerden: Amstenrade, Broeksittard en Stein.


67 gemeenten reageerden wel waaronder de gemeente Voerendaal. Zij stemden in met het plan van de provincie. Een waterleidingnetwerk was in die tijd een geheel nieuw idee, waaraan tot voor kort in Nederland nog niet gedacht werd. De gemeenten twijfelden aan de rentabiliteit van het project, kennelijk kwam de volksgezondheid op het tweede plan.
Drie jaar later op 21 mei 1915, verhaalt de Limburger Koerier over de gemeentelijke raadsvergadering van de gemeente Voerendaal, met betrekking tot het aanleggen door de gemeente Heerlen van een waterleiding vanaf de Zevensprong over Voerendaal naar Heerlen. Heerlen had groot gebrek aan beschikbaar drinkwater. De bron van de Caumer was niet voldoende om geheel Heerlen van drinkwater te voorzien. Er werd dus gekeken naar andere mogelijkheden. Het gebied rond de Zevensprong bij Terveurt werd aangekocht door de gemeente Heerlen voor de watervoorziening van Heerlen. Voerendaal mocht onder voorwaarden ook gebruik maken van deze waterleiding als tegenprestatie voor de aanleg van de waterleiding op haar grondgebied.

"Indien mocht blijken dat door de uit te voeren werken de belangen van in de nabijheid wonende molenaars zou worden geschaad, hetgeen niet waarschijnlijk is, zal de gemeente Heerlen daarvoor aansprakelijk zijn"

De Limburger Koerier meldt op 9 mei 1919 dat de gemeente Heerlen in de problemen komt met de drinkwatervoorziening omdat sedert enige maanden de Maatschappij tot Exploitatie van Limburgse Steenkolenmijnen stopt met de levering van water aan de gemeente Heerlen. Bij wijze van noodmaatregel wordt een tijdelijke overeenkomst gesloten met De Staatsmijnen (Emma). Binnenkort, zo schrijft de krant, wordt het werk aan de Zevensprong voltooid.

Hoe was het tot 1921 gesteld met de drinkwatervoorziening in Voerendaal?
Enkele foto's getuigen nog van de diverse putten en pompen die her en der in het dorp verspreid stonden. Het was in Voerendaal natuurlijk niet zo moeilijk om een put te slaan, Voerendaal had voldoende grondwater. Het kwelwater dat van het Plateau van Ubachsberg naar Voerendaal stroomde en onderweg een natuurlijk zuivering onderging was ruim voor handen. Natuurlijk moesten de bewoners de gang naar de put of de pomp maken, sjouwen met emmers water en dat soms meerdere keren per dag.

Een opsomming van putten en pompen in Voerendaal zou mooi zijn, maar helaas zijn niet alle putten en pompen meer bekend. Wel bekend is de pomp aan het Laurentiusplein waarvan, op initiatief van de heemkundevereniging, in 2017 een replica is geplaatst. Deze pomp was een onderdeel van het gehele complex Laurentiusplein/Tenelenweg ontworpen door Jan Stuyt. Stuyt was zich ervan bewust dat de bevolking een watervoorziening in de buurt moest hebben. We zien dan ook in de diverse wijken die ontworpen zijn door Stuyt, drinkwatervoorzieningen in de vorm van pompen. Verder stond er een waterpomp bij het station van Voerendaal (zie foto rechts). Uit een gedicht van Enny Huits-Steinbusch weten we dat er ook een pomp heeft gestaan op de kruising Midweg-Kampstraat-Winthagerweg. In Winthagen naast het pand Winthagen 9 staat ook nog een pomp, bewaard voor het nageslacht. De pomp werkt niet meer, maar staat nog altijd boven op de put. Verder stond er op de kruising Schoolstraat-Kerkstraat in Ubachsberg een waterput waar het water met een lier naar boven werd gehaald (zie foto links). Ook is er sprake van een put in de Hunsstraat en op de Kunderberg. Ongetwijfeld was er een watervoorziening in de centra van Voerendaal en Kunrade, maar waar deze zich bevonden is (nog) niet bekend.
De kastelen en boerenhoeves van Voerendaal hadden elk hun eigen drinkwatervoorziening. Ook is bekend dat Lei Moulen in zijn limonadefabriek een bron had ten behoeve van de fabricage van zijn producten.

Terug naar de waterleiding voor Heerlen; deze werd aangelegd ergens tussen 1915 en 1920. Er werd een pompstation gebouwd bij de Zevensprong om het water op te pompen. Later kwamen daar nog twee pompstations bij, een vlak naast de spoordijk aan de Barrier en een tweede langs de spoordijk dicht bij kasteel Haeren. Het gevolg van al deze waterontrekkingen ten behoeve van de gemeente Heerlen eisten hun tol. De Voerendaalse molen kreeg geen water meer van de kunstmatige beek "De Sprung", een beek die ten behoeve van de molen was aangelegd, de molenaar ging over op een electrisch gemaal. De vijvers en de grachten van kasteel Haeren droogden op. Op oude foto's zien we nog water in de gracht. Op latere foto's is het water helemaal weg en nu behoort het gedeelte van de gracht tot de tuin van de bewoners.
In 1934 wordt er dan ook behoorlijk en terecht geklaagd door de eigenaren c.q. pachters van Ten Hove, Hoenshuis, Haeren en Terveurt bij de minister van economische zaken. Er werd in opdracht van het ministerie een "grondig" onderzoek ingesteld door een commissie bestaande uit: Dr. W.J. Droesen, lid van de tweede kamer en Ir. W.J. Dewez, Rijkslandbouwconsulent voor de provincie Limburg, ondersteund door enkele deskundigen. De uitkomst laat zich raden. De Voerendalers trekken aan het korste eind. Deze onbillijkheid wordt ook in Venlo opgemerkt en in de "Nieuwe Venloosche Courant" van 14 juli 1934 verschijnt een vermakelijk artikel over het onrecht dat de Voerendalers wordt aangedaan, zeker de moeite van het lezen waard.

Gelukkig hebben we tegenwoordig de Water Maatschappij Limburg (WML) met schoon en zuiver drinkwater tot op diverse plaatsen in de woning. Met maar liefst tien (10) watertappunten in huis waarvan vier met warm water ben ik goed voorzien. Feit blijft dat de gracht van kasteel Haeren nog steeds droog staat. Misschien een vijvertje of fonteintje in de tuin van de bewoner, maar dan houdt het ook echt op.







Foto's


De eerste grondwerkzaamheden bij Terveurt,
waar het pompstation wordt gebouwd.


Aanleg van de waterleiding naar Heerlen.


Het pompstation aan "De weg langs de Zevensprong".


Kasteel Haeren met eendjes op het water in de gracht.


Het water in de gracht is bijna verdwenen.